Η Έλενα Καμηλάρη μελετά το ρεπερτόριο, τις σκηνοθετικές και αισθητικές τάσεις και τις διασκευές των θεατρικών κειμένων σε ραδιοφωνικές εκπομπές

ΕΛΕΝΑ ΚΑΜΗΛΑΡΗ
Το θέατρο στο ραδιόφωνο του ΕΙΡ
Από το 1953 έως το 1967
Έκδοση του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2024

Το ραδιοφωνικό θέατρο αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο, λόγω κυρίως της ιδιάζουσας σχέσης του με τη θεατρική πράξη. Μία ολόκληρη γενιά καλλιέργησε το θεατρικό της αισθητήριο ακούγοντας θέατρο στο ραδιόφωνο από τις εκπομπές του Εθνικού και του Δεύτερου Προγράμματος. Γνώρισε θεατρικά έργα του παγκόσμιου δραματολογίου, σύγχρονου και κλασικού, άκουσε τις γοητευτικές φωνές ηθοποιών όπως η Κατίνα Παξινού, η Αντιγόνη Βαλάκου, ο Δημήτρης Χορν, η Μελίνα Μερκούρη.

Η μελέτη της Ελενας Καμηλάρη, πλούσια σε υλικό και μεθοδολογικά συγκροτημένη, επιχειρεί μια ανάλυση των στρατηγικών διασκευής των θεατρικών έργων για τη ραδιοφωνική τους μετάδοση. Συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Νίκος Γκάτσος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, η Λούλα Αναγνωστάκη, η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, μετέφρασαν και διασκεύασαν θεατρικά έργα, ενώ ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψαν μουσική ειδικά για τη ραδιοφωνική τους μετάδοση. Εισηγητές των εκπομπών υπήρξαν μεταξύ άλλων ο Γιάννης Σιδέρης, ο Αλκης Θρύλος, ο Στράτης Μυριβήλης και ο Οδυσσέας Ελύτης.

Μεταπολεμικά το ελληνικό ραδιόφωνο έδινε τη δυνατότητα σε μεγάλο αριθμό ακροατών να έχει πρόσβαση στα αριστουργήματα της παγκόσμιας δραματουργίας όπως τα προσέγγισαν ο Κάρολος Κουν, ο Κωστής Μιχαηλίδης, ο Τάκης Μουζενίδης, ο Αλέξης Σολομός. Κι ενώ οι θεατρικές εκπομπές είχαν έντονο επιμορφωτικό χαρακτήρα στοχεύοντας στο ευρύ κοινό, δεν έλειπαν παράλληλα και οι αναζητήσεις των νέων αισθητικών τάσεων στον τομέα της δραματουργίας αλλά και στο επίπεδο της σκηνοθετικής τους απόδοσης, όσο το επέτρεπε βέβαια αυτή η ιδιόμορφη ραδιοφωνική τους «αναπαράσταση».

Η μελέτη περιλαμβάνει σημαντικά δεδομένα από την ιστορία του ραδιοφωνικού δράματος στη Μ. Βρετανία, στη Γερμανία και στην Ελλάδα, ενώ γίνεται και μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της ελληνικής ραδιοφωνίας από τη γέννησή της έως τη δεκαετία του ’60. Αξιοποιεί ερευνητικές μεθόδους από τις θεατρικές και ραδιοφωνικές σπουδές, την αφηγηματολογία και τις πολιτισμικές σπουδές, για να καταγράψει και να ανασυνθέσει την καλλιτεχνική συμβολή των δραματικών εκπομπών του EIΡ.

Η συγγραφέας διευκρινίζει ότι η μελέτη της δεν εξετάζει την πιστότητα της εκάστοτε διασκευής, αλλά τους μηχανισμούς μεταφοράς ενός δραματικού κειμένου στο ραδιόφωνο, όπως και την αλληλεπίδραση των δύο τεχνών, του θεάτρου και του ραδιοφωνικού θεάτρου. Εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο οι οπτικοί κώδικες υποκαθίστανται από τους ηχητικούς και στα καινούργια στοιχεία που κομίζουν οι ραδιοφωνικές διασκευές στη θεατρική τέχνη. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το ραδιοφωνικό θέατρο δανείζεται τεχνικές από είδη όπως ο κινηματογράφος, η μουσική, το μιούζικ χολ και το τσίρκο. Η συγγραφέας επιλέγει μια σειρά ενδεικτικών ραδιοφωνικών διασκευών που τη βοηθούν να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη εικόνα σε σχέση με το ρεπερτόριο, τις σκηνοθετικές και αισθητικές τάσεις και φυσικά τις στρατηγικές διασκευής. Η ανάλυση των στρατηγικών διασκευής δραματικών κειμένων για το ραδιόφωνο και η εμβάθυνση στις αφηγηματικές λειτουργίες των δύο μέσων ανοίγουν ένα καινούργιο πεδίο έρευνας, ιδιαίτερα σήμερα που ο ήχος αποτελεί ένα μέσο αφήγησης. Αν και οι πολιτισμικές σπουδές και η ιστορία των Μέσων έχουν ασχοληθεί με το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, ο ρόλος του ραδιοφώνου στη διαμόρφωση της εθνικής πολιτιστικής πολιτικής δεν έχει ακόμη επαρκώς μελετηθεί.

Η μελέτη φωτίζει άγνωστες πτυχές της εγχώριας πολιτιστικής ζωής κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 και ειδικότερα της ελληνικής ραδιοφωνίας, προκαλώντας ένα αίσθημα νοσταλγικής ρέμβης για ένα θεατρικό είδος που καλλιέργησε στη μεταπολεμική γενιά όχι μόνο τη γνώση, αλλά και την αγάπη για την τέχνη του θεάτρου.

Ρέα Γρηγορίου – kathimerini.gr