Ύστερα από τρεις δεκαετίες παρουσίας στην παραλία της Θεσσαλονίκης, το εμβληματικό έργο του Έλληνα γλύπτη θα ταξιδέψει ώς την Αθήνα για να συντηρηθεί. Η ξεχωριστή ιστορία του γλυπτού από τη δημιουργία του μέχρι σήμερα. Η έμπνευση του καλλιτέχνη, η φορτηγίδα για τη Βενετία και το πιστό αντίγραφο στην Αίγυπτο…

Ένας πολύ δυνατός άνεμος, εν μέσω κακοκαιρίας, τον περασμένο Δεκέμβριο στάθηκε αιτία για να «αποκαθηλωθεί» μία από τις σαράντα «Ομπρέλες» που στολίζουν την παραλία της Θεσσαλονίκης. Η αποσύνδεσή της από το πιο διάσημο γλυπτό της πόλης, που ο Γιώργος Ζογγολόπουλος δημιούργησε πριν από τρεις δεκαετίες, έστειλε το μήνυμα ότι η συντήρησή του δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Και η Ομπρέλα «εισακούστηκε».

Μέσα στον Μάιο, τουλάχιστον οκτώ από αυτές τις χαλύβδινες κατασκευές θα αφήσουν για λίγο τη θέα του Θερμαϊκού, θα τοποθετηθούν προσεκτικά σε ένα φορτηγό και θα κατηφορίσουν προς την Αθήνα με σκοπό να επισκευαστούν και να επιστρέψουν στη θέση τους. Για να σταθούν και πάλι, αγέρωχες.

«Ολα τα έργα στον δημόσιο χώρο έχουν ανάγκη από συντήρηση. Οι “Ομπρέλες” του Ζογγολόπουλου έχουν να επισκευαστούν από την πρώτη περίοδο της δημαρχίας Μπουτάρη, το 2013. Δεν μπορείς να αφήνεις ένα έργο πάνω από μια δεκαετία ασυντήρητο, είναι επικίνδυνο», λέει στην «Καθημερινή» ο Νίκος Θεοδωρίδης, πρόεδρος του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου και ανιψιός του μεγάλου Ελληνα γλύπτη. «Μέσω του Ιδρύματος, κάναμε πολλές προσπάθειες, αλλά δεν τα είχαμε καταφέρει. Κι επιτέλους η σημερινή δημοτική αρχή, έχοντας εξασφαλίσει τα χρήματα από τον Σύνδεσμο των Ελλήνων Βιομηχανιών της Βορείου Ελλάδας, δεσμεύτηκε να αναλάβει τη συντήρησή του το επόμενο διάστημα».

Η πρώτη του ομπρέλα είχε μια τρύπα στη μέση

Το αγαπημένο γλυπτό των περιπατητών του παραλιακού μετώπου της Θεσσαλονίκης, που έχει φωτογραφηθεί όσο ελάχιστα έργα στον δημόσιο χώρο, έχει τη δική του –ξεχωριστή– ιστορία από τη δημιουργία του μέχρι και την τοποθέτησή του στη σημερινή θέση.

Οι «Ομπρέλες» δημιουργήθηκαν από τον Ζογγολόπουλο έχοντας επηρεαστεί –σύμφωνα με όσους τον γνώριζαν– από τη σύζυγό του Ελένη Πασχαλίδου, εικαστικό της γενιάς του ’30, η οποία συχνά χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο αντικείμενο στα έργα της. Μάλιστα, η πρώτη ομπρέλα που δημιούργησε ο Ζογγολόπουλος προτού ξεκινήσει αυτό το έργο ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και είχε συμβολικό χαρακτήρα.

«Ηταν μια ομπρέλα με μια τρύπα στη μέση. Οταν τον ρώτησα γιατί την έφτιαξε έτσι, μου είπε ότι είχε ακούσει στο ραδιόφωνο πως η Ελλάδα θα σωθεί από τον πυρηνικό πόλεμο επειδή βρίσκεται κάτω από την “ομπρέλα” του ΝΑΤΟ. Εκανε λοιπόν μια τρύπα στην ομπρέλα, εκφράζοντας με ειρωνικό τρόπο μέσα από το έργο του την προστασία που διαμήνυε η Δύση», θυμάται ο κ. Θεοδωρίδης.

Η εντυπωσιακή κατασκευή ύψους δεκατριών μέτρων με τις 40 ομπρέλες, έκανε την πρώτη της εμφάνιση στην Μπιενάλε, το 1995. Η Υβόννη Θεοδωρίδη, γενική γραμματέας του Ιδρύματος Ζογγολόπουλου, συνόδευε τον θείο της εκείνη τη χρονιά στη Βενετία.

«Νοικιάσαμε μία φορτηγίδα και πάνω σε αυτήν στήσαμε το έργο. Με την άδεια του Λιμενικού, ρυμουλκήθηκε μέχρι το Γκραν Κανάλε ύστερα από πολλές δυσκολίες γιατί έπρεπε να ληφθούν υπόψη οι άνεμοι και ο τρόπος με τον οποίο η φορτηγίδα θα αγκυροβολούσε με ασφάλεια. Τελικά το έργο έφτασε κανονικά ώς την είσοδο της Εκθεσης και έμεινε στη θάλασσα καθ’ όλη τη διάρκειά της. Θυμάμαι ότι φωνάζαμε “we did it” και ο ίδιος ήταν βέβαια πολύ χαρούμενος γιατί το έργο του είχε τεράστια αποδοχή», περιγράφει η κ. Θεοδωρίδη.

Μετά το τέλος της Μπιενάλε, οι «Ομπρέλες» δεν είχαν πλέον πού να στεγαστούν και ύστερα από κάποιες προσωρινές λύσεις, η πρόταση για αποκατάστασή τους ήρθε από τον τότε υπουργό Πολιτισμού, Ευάγγελο Βενιζέλο.

«Ο Ζογγολόπουλος είχε την αγωνία τι θα απογινόταν το έργο του. Γιατί είχε μεν σημειώσει μεγάλη επιτυχία στη Βενετία, αλλά από εκεί και πέρα, δεν ήξερε τι να το κάνει. Ετσι, η λύση ήρθε το 1997 όταν, στο πλαίσιο της ανακήρυξης της Θεσσαλονίκης σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, με απόφαση του κ. Βενιζέλου οι “Ομπρέλες” αφού αγοράστηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού, δωρίσθηκαν στον δήμο και για πρώτη φορά τοποθετήθηκαν σε ένα σημείο της παραλίας, που όμως δεν ήταν ιδιαίτερα κεντρικό», περιγράφει ο πρόεδρος του Ιδρύματος.

Ο ίδιος αποκαλύπτει ότι ο λόγος για τον οποίο ο Ζογγολόπουλος είχε επιλέξει εκείνο το αρχικό «κρυμμένο» σημείο για την τοποθέτηση των “Ομπρελών” του, ήταν γιατί αισθανόταν άβολα λόγω της κριτικής που είχε λάβει ένα παλιότερο έργο του.

«Το 1966 είχε κερδίσει τον διαγωνισμό για το γλυπτό που θα τοποθετούνταν στη βόρεια είσοδο της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης δημιουργώντας το περίφημο “Cor-ten”, ύψους 18 μέτρων. Οταν λοιπόν στήθηκε το έργο, ο κόσμος βούιξε. “Τι είναι αυτό το τέρας, κατεβάστε το, πάρτε το, κάντε, ράντε”. Δέχθηκε φοβερά κακή κριτική από τον κόσμο. Δεν έδειξε ποτέ ότι στεναχωρήθηκε, αλλά από εκεί και πέρα όποτε τοποθετούσε έργα στον δημόσιο χώρο τα “έκρυβε” κατά κάποιον τρόπο. Και οι “Ομπρέλες” εκεί που αρχικά τοποθετήθηκαν, ήταν κρυμμένες».

«Έλαμψε το πρόσωπό του»

Το 1997 ο Ζογγολόπουλος πλησίαζε έναν αιώνα ζωής, όμως δεν θα έχανε με τίποτα τα εγκαίνια του έργου του στη Θεσσαλονίκη.

«Εκείνο το βράδυ που είδε από μια γωνία για πρώτη φορά τις “Ομπρέλες” φωτισμένες, το πρόσωπό του έλαμψε. Δεν πίστευε ούτε ο ίδιος πόσο ωραίο ήταν το έργο που είχε κατασκευάσει. Πρέπει να ήταν η πιο σπουδαία στιγμή που είχε ζήσει», θυμάται η κ. Θεοδωρίδη.

Μετά τα εγκαίνια, ο Ζογγολόπουλος είχε πει:

«Υπάρχει πάντα σε έναν καλλιτέχνη, για το έργο που κάνει και αν το αγαπάει, ένα όραμα. Να το δει τοποθετημένο στη θέση που επιθυμεί. Το έργο έχει πάντα την ανάγκη του δικού του ζωτικού χώρου. Δεν μπορεί να επιζήσει οπουδήποτε. Η πρώτη φάση του ζωτικού χώρου για τις ”Ομπρέλες” ήταν η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου το έβαλα μέσα στη θάλασσα και πραγματικά εκεί “έζησε” και είχε μια απήχηση. Εδώ στη Θεσσαλονίκη, είναι πολύ καλύτερα. Δεν ξέρω τι συμβαίνει. Φταίει ο μεγάλος ορίζοντας, οι προοπτικές, αυτό το αυστηρό πλακόστρωτο της παραλίας; Υπάρχει ένα στίγμα που με ενδιέφερε πάρα πολύ και μ’ άρεσε πάρα πολύ»

Το 2013, εννέα χρόνια μετά τον θάνατο του γλύπτη, οι «Ομπρέλες» θα μεταφερθούν σε ένα από τα πιο κεντρικά σημεία της παραλίας, πολύ κοντά στο Αγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

«Μέσω του Ιδρύματος είχαμε παρέμβει με μια επιστολή στον Γιάννη Μπουτάρη και τον παρακαλέσαμε με την ευκαιρία της ανάπλασης της νέας παραλίας να μεταφερθεί το έργο στη σημερινή του θέση. Πράγματι, το έργο από εκείνη τη χρονιά και μετά κατάφερε να γίνει τόσο δημοφιλές. Οι “Ομπρέλες” όλα αυτά τα χρόνια έχουν κερδίσει όλο τον θαυμασμό και την αγάπη της πόλης», σημειώνει ο κ. Θεοδωρίδης νιώθοντας περήφανος, όπως μάς είπε, ως εκπρόσωπος του Ιδρύματος για την επιλογή της σωστής θέσης που τελικά ανέδειξε το έργο.

«Ομπρελίτσες στην αμμουδιά»

Από το 2018, οι «Ομπρέλες» του Ζογγολόπουλου έχουν αποκτήσει ένα πιστό αντίγραφο μακριά από την Ελλάδα. Ενας έμπορος τέχνης εκπροσωπώντας μία κατασκευαστική εταιρεία που έχτισε χιλιάδες εξοχικές κατοικίες στο Ελ Αλαμέιν, ζήτησε από τους υπεύθυνους του Ιδρύματος να δημιουργήσουν και να μεταφέρουν το πιστό αντίγραφο των «Ομπρελών» της Θεσσαλονίκης στην Αίγυπτο.

«Στη δεκαετία του ’50 υπήρχε ένα αραβικό τραγούδι που μιλούσε για τις “ομπρελίτσες στην αμμουδιά”. Από εκεί προήλθε η έμπνευση και μάς προσέγγισαν για να στήσουμε το έργο πάνω στην άμμο. Ηταν κάτι πάρα πολύ δύσκολο γιατί όλα έπρεπε να συναρμολογηθούν σαν lego, την ώρα που η άμμος έφευγε κάτω από τις ρόδες. Αλλά τα καταφέραμε και το έργο του Ζογγολόπουλου βρίσκεται πλέον κι εκεί», περιγράφει ο κ. Θεοδωρίδης, τονίζοντας ότι το έργο του Ελ Αλαμέιν συντηρείται κάθε χρόνο, τηρώντας αυστηρά τις οδηγίες κατά της φθοράς.

Εστω και με μερικά χρόνια καθυστέρηση, η πρωτότυπη έκδοση του έργου που αποτελεί σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα θα αρχίσει σταδιακά να συντηρείται. Στις πρώτες ομπρέλες που θα φτάσουν στο εργαστήριο, θα αντικατασταθούν τα πλέγματα προκειμένου να ενισχυθούν, ενώ θα ελεγχθούν και όλα τα αμορτισέρ ώστε να αντέχουν στους δυνατούς ανέμους. Στόχος είναι να επιστρέψουν όσο το δυνατόν συντομότερα στον χώρο τους για να συνεχίσουν το «παιχνίδι» τους με τους περαστικούς.

«Προτού βγει η λέξη “διάδραση”, ο Ζογγολόπουλος την είχε εφεύρει στα έργα του, δίνοντάς τους κίνηση. Ηθελε ο κόσμος να τα αποδέχεται, να τα απολαμβάνει και να διαδρά μαζί τους. Για αυτό έφτιαξε τις “Ομπρέλες” με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να περνά κάποιος ανάμεσά τους ή να σηκώνει το χέρι και να τις πιάνει», τονίζει ο κ. Θεοδωρίδης. «Θυμάμαι σε κάποια Μπιενάλε στο Ζάππειο, είχε εκτεθεί το έργο του “Ελάσματα” το οποίο αποτελούνταν από μεγάλα ελατήρια. Τον έπαιρναν λοιπόν τηλέφωνο οι διοργανωτές και τού έλεγαν: “Κ. Ζογγολόπουλε τα παιδιά τραβούν τα ελατήρια και σάς καταστρέφουν το έργο”. Και ο ίδιος χαρούμενος απαντούσε: “Αφού ασχολούνται τα παιδιά σημαίνει ότι το έργο μου είναι ενδιαφέρον”».

Στις 8 Μαΐου, συμπληρώνονται 21 χρόνια από τον θάνατο του Ελληνα καλλιτέχνη, ο οποίος αγάπησε πολύ τόσο τη γλυπτική όσο και τη ζωγραφική, λαμβάνοντας σταθερή υποστήριξη από τη σύζυγό του. Ο Νίκος Θεοδωρίδης θυμάται τις επισκέψεις του στο σπίτι των θείων του.

«Ζούσαν σαν ερημίτες στην άκρη του Ψυχικού, κοντά στα Νταμάρια και πηγαίναμε να τους δούμε εκεί. Εκείνη να ζωγραφίζει, ο ίδιος να λαξεύει μάρμαρα, να κόβει και να κολλάει σίδερα. Ηταν πολύ χαριτωμένοι άνθρωποι και οι δύο. Ενα ζευγάρι απόλυτα δοσμένο στην τέχνη του».

Βίκυ Κατεχάκη – kathimerini.gr